Λαϊκά γνωμικά για την πρόγνωση του καιρού

Μέγας κατάλογος γνωμικών-παρατηρήσεων του ελληνικού λαού για την πρόγνωση του καιρού με προσωπικές παρατηρήσεις.

Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι προσπαθούσαν να ερμηνεύσουν διάφορα "σημάδια" του καιρού για να προβλέψουν τις καιρικές συνθήκες που θα έρχονταν. Ακόμα και ο Αριστοτέλης είχε γνωμικό για την τοπική πρόγνωση της περιοχής του.

Η ανάγκη του ανθρώπου για την κατανόηση και την πρόβλεψη του καιρού έγινε ακόμα μεγαλύτερη όσο περνούσαν τα χρόνια και έπειτα από αιώνες έχουν ανακαλυφθεί πολλά εργαλεία για την όσο το δυνατόν καλύτερη πρόγνωσή του (βαρόμετρο, θερμόμετρο, ανεμόμετρο κ.α.).

Ακόμη και σήμερα όμως η κληρονομιά των προσωπικών παρατηρήσεων του ανθρώπου συνεχίζει να βοηθά στην καλύτερη πρόγνωση και διατύπωση των επερχόμενων φαινομένων της κάθε περιοχής. Παρ, όλα αυτά, τα γνωμικά και οι προσωπικές παρατηρήσεις που για αιώνες βοηθούσαν τους ανθρώπους στην πρόγνωση των καιρικών φαινομένων θα πρέπει να συνδυάζονται πλέον με τις σύγχρονες προγνωστικές προσπάθειες των επαγγελματιών μετεωρολόγων της κάθε χώρας και με τη βοήθεια οργάνων για καλύτερα αποτελέσματα. Δεν αρκεί πλέον μόνο η προσωπική παρατήρηση.

Εδώ θα πρέπει να πούμε ότι το φυσικό περιβάλλον μας προειδοποιεί για την οποιαδήποτε μεταβολή του καιρού σε μία περιοχή πολύ πριν αυτή συμβεί. Προαναγγέλλεται από τη φύση με διάφορα οπτικά φαινόμενα και από τις εκδηλώσεις των ζώων. Όλα αυτά συν των σύγχρονων παρατηρήσεων βοηθούν τον σύγχρονο παρατηρητή του καιρού ώστε να δημιουργήσει μία προγνωστική εικόνα για τον καιρό που θα επακολουθήσει.

Όλα τα γνωμικά είναι χρήσιμα γιατί προέρχονται από την εμπειρία του λαού μας τα οποία μάλιστα πλουτίζονται και μεταδίδονται από γενιά σε γενιά.

Κατά γενική ομολογία όλα αυτά τα γνωμικά που θα δούμε παρακάτω στηρίζονται στις παρατηρήσεις των γεωργών, των βοσκών, των ναυτικών, και των ανθρώπων της υπαίθρου. ΔΕΝ πρέπει όμως να στηριζόμαστε μόνο σε αυτά όπως είπαμε και πιο πριν ούτε στα σημεία του καιρού ούτε στις εκδηλώσεις των ζώων για την επερχόμενη μεταβολή του καιρού. Ο λόγος είναι ότι η καιρική κατάσταση, για την οποία μας προειδοποιούν τα φυσικά αυτά φαινόμενα και διαισθάνονται τα ζώα δεν μας επισκέπτεται πάντοτε, είτε γιατί μεσολάβησαν άλλα φυσικά αίτια και άλλαξε η κατεύθυνση είτε γιατί εξασθένησε και δεν έφτασε στον τόπο μας. Γι' αυτό το λόγο ακριβώς θα πρέπει πλέον να μη στηριζόμαστε μόνο σε αυτές τις ενδείξεις αλλά και να μελετούμε και τα υπόλοιπα δεδομένα που έχουμε πλέον στη σύγχρονη εποχή απεριόριστη πρόσβαση.

Ας δούμε λοιπόν τα γνωμικά:

Χρώμα Ήλιου – Ουρανού ενότητα "Ράβδοι ή Ποδάρια"

Ευαγγελική περικοπή Μέγα Βασίλειου" "Είπεν ο κύριος. "…Σήμερον χειμών έσται στυγνάζει γαρ πυρράζων ο ουρανός" Η ερμηνεία: "…Σήμερα θα είναι χειμώνας. Γιατί κοκκινίζει με σύννεφα ο ουρανός" (Ματθ. ιστ' 3)

Τα περισσότερο γνωστά "σημεία του καιρού" με τα χρώματα που παίρνει ο ουρανός.

1. "Κόκκινη δύση προμηνούσε αέρα".
2. "Ηλιοβασίλεμα κόκκινο και καλό καιρό, είναι ένδειξη ότι την άλλη μέρα θα έχουμε καλοσύνη"
3. "Όταν δεις το πρωί να κοκκινίζει ο ουρανός από την ανατολή θα 'χουμε βροχερή μέρα."
4. "Ο ουρανός κόκκινος προτού ανατείλει ο ήλιος και το χρώμα του χάνεται μόλις ανατείλει ο ήλιος, είναι σημείο βροχής".
5. "Ουρανός γαλανός ανοικτού χρώματος και λαμπρός (διαυγής), σημαίνει ωραίο καιρό."
6. "Αν ο ήλιος στην ανατολή του είναι λαμπρός σημαίνει ωραία μέρα. Αν όμως είναι λευκός και δεν λάμπει, ο καιρός θα είναι βροχερός και σκοτεινός."
7. "Όταν ο ήλιος δύει σε ουρανό με ανοιχτό πορτοκαλί χρώμα χωρίς σύννεφα, σημαίνει ωραίο καιρό."
8. "Ουρανός με ρόδινο χρώμα και ο ήλιος δύει με σύννεφα ή χωρίς σύννεφα σημαίνει ωραίο καιρό. Αν όμως το χρώμα του είναι σκοτεινό, θολό, προαναγγέλλει βροχή".
9. "Όταν ο ήλιος καίει πολύ και η ατμόσφαιρα είναι πνιγηρά, σημαίνει βροχή. (Αυτό οφείλεται στον αέρα που είναι φορτωμένος με πολλούς υδρατμούς)."
10. "Ουρανός κόκκινος ή κίτρινος το πρωί σημαίνει κακοκαιρία ή βροχή."
11. "Κόκκινη δύση την άλλη μέρα θα πάρει αέρα".
12. "Όταν ο ήλιος βασιλεύει και επικρατεί σιρόκος και παρουσιασθούν κόκκινα σύννεφα, την άλλη μέρα θα είναι φουρτούνα και πιθανόν όστρια."
13. "Με ουρανό νεφελώδη και λίγο μετά την ανατολή ή πριν από τη δύση του ήλιου δέσμες ακτίνων περνούν ανάμεσα από τα σύννεφα σαν ράβδοι ή πόδια, είναι προάγγελοι κακοκαιρίας."
14. "Όταν τα Χριστιανά (ξερονήσια, βοσκότοποι, νότια της Σαντορίνης) είναι σκοτεινά και δεν φαίνονται (οποιαδήποτε ώρα), έχει βροχή."
15. "Δύση του ήλιου πίσω από παχιά σύννεφα με ορίζοντα στην ανατολή χαλκόχροου, σημαίνει βροχή."
16. "Όταν ο ήλιος βασιλεύει με μπόρα και έχει πόδια, σημαίνει κακοκαιρία και βροχή."
17. "Όταν ο ήλιος ανατέλλει με πόδια και ο ουρανός είναι καθαρός, θα 'χουμε κακοκαιρία την ίδια μέρα."
18. "Όταν ο ήλιος δύει με λαμπρό κίτρινο χρώμα θα έχουμε αέρα, και όταν το χρώμα είναι αδύνατο κίτρινο, δείχνει βροχή."
19. "Ήλιος ποδαράτος, αγέρας φουρτουνάτος"
20. "Ήλιος με ποδάρια, όστριες μαϊστράλια."
21. "Η καλή μέρα από το πρωί φαίνεται"
22. "Άσπρος ήλιος, μαύρη μέρα."

Άλως – Στέμμα

Δύο εντυπωσιακά φαινόμενα είναι και η άλως και το στέμμα. Άλως είναι ο μεγάλος οπτικός κύκλος γύρω από τον ήλιο ή το φεγγάρι. Σχηματίζεται όταν μπροστά από τον ήλιο ή το φεγγάρι υπάρχουν θύσανοι και θυσανοστρώματα. Δημιουργείται με διάθλαση και ανάκλαση των ακτίνων τους καθώς προσπίπτουν πάνω στους παγοκρυαστάλους από τους οποίους αποτελούνται οι θύσανοι και τα θυσανοστρώματα. Το Στέμμα είναι μικρότερος φωτεινός κύκλος από την άλω. Δημιουργείται από την περίθλαση των ακτίνων του ήλιου ή του φεγγαριού στα υδροσταγονίδια των νεφών που βρίσκονται εμπρός από τον ήλιο ή το φεγγάρι. Γενικά όσο μικρότερα είναι τα υδροσταγονίδια τόσο μεγαλύτερο είναι το στέμμα.

1. ""Σημείον" η σύστασις (της αλως) ύδατος εστίν…" (Ο σχηματισμός άλως είναι σημείο βροχής) (Αριστοτέλης)."
2. "Τω ηλίω δε όταν αι λεγόμεναι άλως περιγράφονται ή ύδατος αερίου πλήθος ή πνευμάτων βιαίων κίνησιν υποφαίνουσιν" (Όταν σχηματίζεται άλως γύρω από τον ήλιο, προαναγγέλει βροχές ή σφοδρούς ανέμους)(Μ. Βασίλειος)
3. "Κύκλο έχει το φεγγάρι για βροχή και ανεμοζάλη."
4. "Του ήλιου κύκλος άνεμος του φεγγαριού χειμώνας."
5. "Του ήλιου κύκλος άνεμος του φεγγαριού βρεχάμενος."
6. "Άλως με άνεμο και το βαρόμετρο κατεβαίνει είναι "σημείο" κακοκαιρίας."
7. "Άλως χωρίς αέρα και το βαρόμετρο είναι στάσιμο, σημαίνει βροχή."
8. "Στέμματα μεγάλα γύρω από τον ήλιο ή το φεγγάρι σημαίνει ότι τα σύννεφα αποτελούνται από μικρές σταγόνες. Δεν είναι απίθανο να βρέξει."

Ουράνιο τόξο

Οι άνθρωποι της υπαίθρου παρατηρούν το ουράνιο τόξο και προβλέπουν τον καιρό καθώς και την καλή ή κακή καρποφορία της γης.

1. "Όταν φανούν δύο ή τρία ουράνια τόξα συγχρόνως, έχουν τη γνώμη ότι θα βρέξει πολύ."
2. "Όταν βρέχει συνεχώς και παρουσιασθεί ουράνιο τόξο πιστεύουν ότι η βροχή θα συνεχισθεί."
3. "Όταν μετά από βροχή παρουσιασθεί ουράνιο τόξο τότε λένε θα έχουμε καλό καιρό."
4. "Νερατζούλα (ουράνιο τόξο) το βραδί σταύρωσε τσ' αρμένιζε (κάνε το σταυρό σου και ταξίδευε) (Ναυτικοί από την Οία της Σαντορίνης)."
5. "Νερατζούλα (ουράνιο τόξο) από βραδύς, εύρα πόρτα το ταχύ (το πρωί θα βρέξει)."

Φεγγάρι και άστρα

Μία σημαντική ενότητα σίγουρα αποτελεί το φεγγάρι και τα άστρα. Ασχολήθηκαν οι αρχαίοι και οι σύγχρονοι άνθρωποι. Οι άνθρωποι τις υπαίθρου υποστηρίζουν ότι ο καιρός που επικρατεί την ημέρα της Νέας Σελήνης θα διατηρηθεί και καθ' όλο το τέταρτο της Σελήνης.

Από την εποχή του Θεόφραστου έως σήμερα είναι παραδεκτό ότι όταν η Νέα Σελήνη είναι όρθια, θα 'χουμε καλοκαιρία, αν έχει κλίση και οι μύτες της είναι στραμένες λοξώς προς τα κάτω θα έχουμε κακοκαιρία, αν είναι τελείως ξαπλωμένη θα έχουμε έντονη κακοκαιρία. ("Όρθιο το φεγγάρι ξάπλα ο καπετάνιος, ξαπλωμένο το φεγγάρι όρθιος ο καπετάνιος).

Οι αγρότες έχουν τη γνώμη:

1. "Όταν το φεγγάρι σκεπάζεται από ομίχλη, θα έχουμε ανέμους."
2. (Κατά τους ναυτικούς) "Όταν το φεγγάρι έχει μουντάδα (θολούρα) θα περιμένουμε βροχές και φουρτούνα."
3. "Άμα βλέπεις το φεγγάρι να 'χει αλώνι και τριγύρω του άλλα δύο μεγαλύτερα, θα 'χουμε χάση κόσμου. (μεγάλη κακοκαιρία)."
4. "όταν το φεγγάρι είναι λαμπερό με κύκλο καθαρό (όχι θαμπό) θα 'χουμε αέρα. Ενώ κύκλος μικρός και θαμπός προμηνύεται βροχή."
5. "Του Γενάρη το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει."
6. Ναυτικοί από την πείρα τους ερμηνεύουν: "Όταν το φεγγάρι έχει κύκλο, έχει και πόρτα σε ένα σημείο του κύκλου, από εκεί θα φυσήξει."

Υποενότητα ΑΣΤΡΑ: (Από τους ναυτικούς της Δωδεκανήσου ξέρουμε)

1. "Άμα ο καπετάνιος είναι να ξεκινήσεις από λιμάνι θα σταθεί μέχρι τα μεσάνυχτα για να δει πώς πάνε τα άστρα."
2. "Σαν τσακουματίζουν τ'άστρα δήσε πιο γερά τη βάρκα."
3. "'Οταν δεις τ'αστρα να τρεμουλιάζουν θα έχουμε αέρα."
4. "Άμα παίζουν τ'αστρα θα έχουμε κακοκαιρία."
5. (Σε άλλες περιοχές τις χώρας μας λένε) "Τα στέρια πιρπυρίζουνε (λαμποκοπούν) ή βροχή ή αέρα."
6. "Αν τα άστρα δεν φαίνονται ζωηρά είναι σημείο βροχής."

Σύννεφα – Άνεμοι

1. Όταν παρουσιασθούν λεπτοί διαφανείς θύσανοι είναι σημείο καλού καιρού.
2. Θυσανωστρώματα που πυκνώνουν και κινούνται γρήγορα, μας πληροφορούν ότι η κακοκαιρία πλησιάζει.
3. Αν τα θυσανοστρώματα κινούνται με διεύθυνση διαφορετική από εκείνη της διευθύνσεως του κατωτέρω ανέμου μας προειδοποιούν ότι πλησιάζει έντονη κακοκαιρία.
4. Όταν τα σύννεφα μαζεύονται στις βουνοπλαγιές προαναγγέλλουν βροχή.
5. Εάν τα σύννεφα καθώς ανέρχονται στις βουνοπλαγιές διαλύονται είναι σημείο καλοκαιρίας.
6. Αν τα σύννεφα κατά την ανατολή του ηλίου διαλύονται ή φεύγουν προς τη δύση, καθώς ο ήλιος ανυψώνεται προαναγγέλλουν ωραία μέρα ηλιόλουστη.
7. Άμα γεμίσει με σύννεφα ο ουρανός γύρω γύρω στον ορίζοντα θα 'χουμε βροχή.
8. Φρύδι είναι μία ταινία νέφους ομαλή λίγο πάνω από τον ορίζοντα, είναι σημείο σφοδρού ανέμου που θα συνεχιστεί.
9. Στην Αθήνα όταν ο Υμηττός σκεπασθεί από σύννεφα (φορέσει τη σκούφια του) είναι πολύ πιθανό ότι θα βρέξει.
10. Στην περιοχή του Σαρωνικού παρατηρούν την κορυφή της Αίγινας αν θα σκεπασθεί με σύννεφα για να προβλέψουν βροχή.
11. Ουρανός θολός ή άχρωμος με σύννεφα γκρίζα και σκούρα σημαίνει ότι μεταξύ τους υπάρχουν μεγάλες υδροσταγόνες και ο αέρας είναι υγρός είναι πολύ πιθανό να βρέξει.
12. Στη Σαντορίνη λένε: "Όσαμε τ'Αη Νικόλα οι πέτρες και οι τοίχοι δρώνουνε και ύστερα αποξυλώνουνε (στεγνώνουν).
13. Αν το χειμώνα μετά από ωραίο καιρό, οι τοίχοι και οι πέτρες υγραίνονται, ιδρώνουν κι αν οι κορυφές των βουνών σκεπάζονται από σύννεφα, τότε η βροχή πλησιάζει.
14. (Γνωμικά για τα σύννεφα) "Του κακού καιρού τα νέφη πότε πάνω, πότε κάτω."
15. "Πάγος και συννεφιά γρήγορα βαρυχειμωνιά."
16. "Εφόρτωσε όστρια; φόρτωσε και φεύγα." (Βαριά συννεφιά από ΝΔ; ή Δ; τότε φόρτωσε γρήγορα το ζώο σου και φεύγα.)
17. "Παν' τα σύννεφα στην Πάτρα; πάνε τα γραμιά (τάφροι) γεμάτα."
18. "Πάνε τα σύννεφα στη Μάνη; πάλι ξέρα θα μας κάνει."
19. "Έχει σύννεφα στο Τουρί; κάτσε γιέ μου στο χουζούρι." (Τουρί, βουνό στο Καστελόριζο)
20. "Τα μαύρα σύννεφα του βοριά τα κόκκινα του νότου. Κι αν πεις για κατακόκκινα του άπιστου (ασταθούς) σιρόκου."

Υποενότητα ΑΝΕΜΟΙ:

1. Γενική ομολογία: "Όταν θα έχουμε απότομη και αντίθετη αλλαγή της διεύθυνσης του ανέμου, συνήθως θα έχουμε βροχή."
2. Στην Κύπρο λένε: "Άμα φυσά καματερός (νότιος) τζαι τρέχουν τα νέφη στο Τρόοδος έχομε βροσήν."
3. Γνωμικά μεταξύ των ναυτών για τον άνεμο: "Γέρο βοριά (ημερών) αρμένιζε και νότον παλληκάρι."
4. "Όστρια καλοκαιρινή μαΐστρο ξημερώνεις."
5. "Όταν παλεύουν οι καιροί (όπως βόρειος, νότιος άνεμος) σίγουρα θα βρέξει."
6. "Νερά μπασιά ο γαρμπής το βοριά."
7. "Είδες πρόβατα; (σύννεφα μικρά λευκά σαν κύματα) Πίσω τους είναι ο βοσκός (ο άνεμος)."
8. "Αν δεν μαλώσουν δυό καιροί δεν βρέχει."
9. Στην Αιτωλοακαρνανία λένε: "Όστριες κιάρες, όστριες κι άλλες."
10. "Τον πουνέντε και γαρμπή σαν βραδυάσει θα τον δεις."
11. "Σαν δεις βοριά, βροχάρη κάτεχε."
12. "Άμα φυσάει μαΐστρος, θα 'χω καλοκαιρία χωρίς βροχές."
13. "Πρώτο σιρόκο αρμένιζε και δεύτερο μαΐστρο."

Σημεία από τα ζώα

Τα ζώα εκτός από τις χρήσιμες υπηρεσίες που προσφέρουν στον άνθρωπο έχουν και την ικανότητα να προαισθάνονται καιρικές μεταβολές. Από τις παρατηρήσεις μας στα ζώα παραθέτουμε τα εξής σημεία:

1. "Το πρόβατον χειμώνος προσιόντος λάβρως προς των τροφών επεκβάλλεται ώσπερ επισιτιζόμενον προς την μέλλουσαν ένδειαν." (Το πρόβατο όταν πλησιάζει χειμώνας τρέχει λαίμαργα στην τροφή του για να εξασφαλίσει την τροφή του τον χειμώνα. Μ. Βασίλειος)."
2. Σε πολλά μέρη της Ελλάδος παραδέχονται: "Όταν το γαϊδούρι γκαρίζει ή όταν τρέχει γρήγορα για τροφή στο παχνί, ή όταν αν και φορτωμένο αρπάζει από κάτω ό,τι βρίσκει θα έχουμε χειμώνα."
3. "Τα σκιρτήματα του αλόγου ή του ημιόνου ή όταν κτυπούν τα πόδια τους είναι σημείον ότι θα έχομεν χιόνια."
4. "Όταν τα γουρούνια τ'αμολητά (τα κοπάδια) και είναι να αλλάξει ο καιρός χορεύουν και αρπάζουν χορτάρια στο στόμα."
5. Πολλές φορές το σκυλί είναι το βαρόμετρο των γεωργών. "Άμα σκάφτει ο σκύλος θα κάνει κακοκαιρία.
6. Στη Μάνη και σε άλλες περιοχές έχουνε την εξής πρόβλεψη: "Κατά την ημέρα της Σταυροπροσκυνήσεως (14 Σεπτεμβρίου) αν το σκυλί κοιμάται με το κεφάλι προς το νοτιά, τότε θα έχουμε βαρυχειμωνιά."
7. Η γάτα και αυτή έχει την ικανότητα να προαισθάνεται τις αλλαγές του καιρού. "Όταν ροχαλίζει η γάτα ο καιρός θα το πάει σε βροχή."
8. "Όταν η γάτα νιαουρίζει κατά την ανατολή προμηνύεται καλός καιρός, αν νιαουρίζει κατά το νοτιά, θα βρέξει."
9. "Αν καίγεται η γάτα στη χόβολη θα έχουμε βαρύ χειμώνα."
10. "Άμα βλέπεις τη γάτα να νήβεται να προσέξεις, όταν σταματήσει το νήψιμο κατά που βλέπει. Άμα βλέπει στο βοριά, θα φυσήξει βοριάς, αν προς το νότο θα καλοσυνέψει."
11. "Όταν οι γάτες και τα σκυλιά κυλιούνται, θα'χουμε καλοκαιρία."

Έντομα

1. Μέλισσες:"Η μέλισσα από Τον Δημιουργό έχει σοφία. Ξέρει πότε θα βρέξει και δεν βγαίνει από την Κυψέλη της για να τρυγήσει το νέκταρ των λουλουδιών. Αν βγει από την κυψέλη της και επιστρέφει αμέσως χωρίς να συγκρατεί γύρη στα πόδια της, είναι σημείο για τους μελισσοκόμους ότι έρχεται βροχή.
2. Τζίτζικας: Οι ακούραστοι αυτοί μουσικοί του καλοκαιριού βοήθαγαν πάντοτε τους αγρότες για την πρόβλεψη των αλλαγών του καιρού. Οι αγρότες μας λένε: "Άμα λαλούνε από τα χαράματα οι τζίτζικοι θα έχουμε ζέστη.
3. "Όταν λαλούν από βραδύς θα κάνει μεγάλη ζέστη "καύσων".
4. "Μη με γελάσει ο βάτραχος ή το χελιδονάκι, αν δε λαλήσει ο τζίτζικας δεν είν' καλοκαιράκι.
5. Τα μυρμήγκια: Έχουν επίσης άριστα αισθητήρια όργανα για την πρόβλεψη των καιρικών συνθηκών. Όταν το Φθινόπωρο αντιληφθούν μεταβολές του καιρού, αρχίζουν μία σειρά εργασιών. Μεταφέρουν τις τροφές και τα αβγά τους σε πιο σίγουρες υπόγειες κατοικίες. Κατόπιν κόβουν τη φύτρα των σπόρων για να μη βλαστήσουν και καθαρίζουν τις αποθήκες τους από άχρηστα αντικείμενα (φλοιούς κ.λπ.) Τέλος φράζουν την τρύπα της φωλιάς τους.
6. "Δεν θα δούμε βροχή όταν οι τροφές των μυρμηγκιών είναι ακόμη στην επιφάνεια." (Μ. Βασίλειος)
7. "Όταν οι μύρμηγκες σχηματίσουν σωρούς από χώμα στις τρύπες τους, ο καιρός θα χαλάσει."
8. Γνωμικό: "Μυρμήγκια πιλάνε, το χειμώνα καρτεράνε."
9. Μύγα: Πασίγνωστο γνωμικό: "Όταν τσιμπάνε οι μύγες θα βρέξει."
10. Επίσης: "Όταν το πρωί ή το μεσημέρι τσιμπούν οι μύγες έρχεται βροχή."

Πουλιά

Πάντα οι φωνές των πουλιών, το πέταγμα και οι μετακινήσεις τους, φανερώνουν μεταβολές των καιρικών καταστάσεων.

Οι περισσότερο γνωστές εκδηλώσεις είναι:

1. "Όταν βλέπεις πουλιά να λούονται στο χώμα σημαίνει βροχή ή χειμώνα."
2. "Άμα φωνάζουν τα πουλιά θα έχουμε χειμώνα γρήγορα."
3. "Όταν δεις πετεινό ή όρνιθα να ψειρίζονται αυτό φανερώνει βροχή ή χιόνι."
4. "Άμα λαλούν οι πετεινοί θα' χουμε αλλακοκαιριά."
5. "Άμα λαλούν οι πετεινοί ενώ βρέχει σημαίνει ότι η βροχή σε λίγο θα σταματήσει."
6. "Όταν φωνάζει ο πετεινός αργά το απόγευμα ή στις εννέα το βράδυ, αν η φωνή του είναι μονή θα κάνει κακοκαιρία, αν είναι διπλή θα έχουμε καλοκαιρία."
7. Γνωμικό: "Οι κόκκοροι κράζουν, οι καιροί αλλάζουν."
8. "Ο κόκκορας λαλεί, σιρόκος ή βροχή."
9. "Συνήθως οι πετεινοί κράζουν τα μεσάνυχτα και κατά τα ξημερώματα -όταν κράζουν άλλη ώρα σημαίνει αλλαγή του καιρού."
10. "Όταν οι γλάροι πετούν πάνω από τη στεριά σημαίνει ότι έρχεται κακοκαιρία. Όταν κράζουν δυνατά ταυτόχρονα έρχεται μεγάλη καταιγίδα."
11. "Όταν οι γλάροι από το πρωί αφήνουν τους βράχους και πετούν μακριά στο πέλαγος, είναι σημείον καλού καιρού."
12. "Χελιδόνι γύρισε, καλοκαίρι μύρισε."

Άνθρωπος

Είναι αναγνωρισμένο και επιστημονικά ότι οι καιρικές αλλαγές επιδρούν στην υγεία του ανθρώπου. Ο Θεόφραστος από τον 4ο αι. π.Χ. αναφέρει: "Εάν οι πόδες οιδώσι (πρησθούν) νότια η μεταβολή."

1. "Όταν φουσκώνουν τα πόδια και δεν μπαίνουν τα παπούτσια, ο καιρός θα γυρίσει νοτιάς.
2. "Όταν σε τρώνε οι χιονίστρες, αν είναι καλοσύνη θα έρθει κακοκαιρία."
3. Γενικά όσοι υποφέρουν από αρθριτικά, ρευματισμούς ή κατάγματα, οι παθήσεις τους είναι ένα ευαίσθητο βαρόμετρο γι' αυτούς. Αισθάνονται πόνους και αδιαθεσία στις καιρικές μεταβολές με τον όχι ευχάριστο αυτό τρόπο προβλέπουν όταν πλησιάζει καταιγίδα ή βροχή ή υγροί νότιοι άνεμοι, καθώς και όταν πέφτει το βαρόμετρο σε χαμηλά επίπεδα.

Ας περάσουμε και στους πρακτικούς κανόνες πρόγνωσης του καιρού που όλοι πρέπει να έχουμε στο προγνωστικό μας οπλοστάσιο:

Α.: Ο καιρός θα διατηρηθεί ωραίος όταν:

1. Ο άνεμος πνέει ασθενής από δυτικά ή βορειοδυτικά.
2. Ο δείκτης του βαρομέτρου μένει σταθερός ή μετακινείται προς τις μεγαλύτερες τιμές του.
3. Ο δείκτης του βαρομέτρου στρέφεται συνέχεια γοργά προς τις μεγαλύτερες τιμές.
4. Η πρωινή ομίχλη διαλύεται μέχρι το μεσημέρι.
5. Τα σύννεφα μετά την ανατολή του ήλιου αρχίζουν να διαλύονται. Ή τα σύννεφα που βρίσκονται στις πλαγιές των βουνών ή διαλύονται ή ανεβαίνουν.
6. Στον ουρανό υπάρχουν σύννεφα που είναι λεπτά, διαφανή σαν νήματα και είναι στάσιμα.
7. Ο ήλιος είναι λαμπρός και όταν ανατέλλει και όταν δύει έχει χρώμα ανοιχτό πορτοκαλί.
8. Ο ουρανός είναι λαμπρός γαλανός ή ροδόχρους κατά τη δύση του έστω και αν υπάρχουν σύννεφα.

Β.: Ο καιρός θα γίνει βροχερός ή θα έχουμε χιονοπτώσεις όταν:

1. Άνεμοι νότιοι πνέουν συνέχεια με αυξανόμενη ταχύτητα και τα σύννεφα στον ουρανό κινούνται δυτικά.
2. Άνεμος βόρειος στρέφεται διαδοχικά προς δυσμάς και τελικά γίνεται νότιος.
3. Ο δείκτης του βαρομέτρου κινείται συνέχεια προς τις μικρότερες τιμές.
4. Σύννεφα από παχείς θυσσάνους ακολουθούνται από σύννεφα χαμηλά. Η επαλήθευση του κανόνα αυτού είναι μεγαλύτερη όταν ταυτόχρονα και ο δείκτης του βαρομέτρου στρέφεται συνέχεια προς τις μικρότερες τιμές του (πτώση πίεσης).
5. Σύννεφα σωρείτες αρχίζουν ν' αναπτύσσονται κατακόρυφα προς τα επάνω.
6. Σύννεφα αρχίζουν να μαζεύονται στις πλαγιές των βουνών.
7. Σύννεφα που σχηματίζονται στις πλαγιές των βουνών αυξάνουν σε μέγεθος ή κατεβαίνουν σε χαμηλότερο ύψος.
8. Σύννεφα χρώματος προς το καφέ θολό ή χωρίς χρώμα ουρανό παρουσιάζονται ανάμεσα στα διάκενα που έχουν τα κατώτερα σύννεφα.
9. Ο ήλιος είναι λευκός, χωρίς να 'χει λάμψη και φεγγάρι που μόλις διακρίνεται και που οι άκρες του δεν φαίνονται καλά.
10. Ο ήλιος καίει και η ατμόσφαιρα είναι πνιγηρή.
11. Υπάρχει άλως με άνεμο και παρατηρείται πτώση του βαρομέτρου.
12. Υπάρχουν μικρά στέμματα στον ήλιο και στο φεγγάρι, δηλαδή μικροί χρωματιστοί κύκλοι γύρω από τον δίσκο του ήλιου και του φεγγαριού.
13. Τα αστέρια χάνουν τη φωτεινότητά τους. Φυσικά αυτό ισχύει για τις περιοχές μακριά από τις πόλεις. Γιατί στις πόλεις και ιδιαίτερα όταν υπάρχουν βιομηχανικές εγκαταστάσεις, το φως των άστρων είναι εξασθενημένο από τη μόλυνση της ατμόσφαιρας και από τη φωτοχημική ρύπανση.
14. Το χειμώνα οι τοίχοι υγραίνονται και τα βουνά είναι σκεπασμένα με σύννεφα.
15. Οι ηλιακές ακτίνες περνούν ανάμεσα από τα σύννεφα και μοιάζουν σαν τεράστια πόδια.
16. Ο ουρανός είναι σκοτεινός και απειλητικός από δυτικά.
17. Έρχονται μαύρα σύννεφα από Δ – ΝΔ.
18. Όταν διακρίνεται ένας τοίχος από σύννεφα και κυρίως από τα Δ-ΝΔ.

Γ.: Θερμοκρασία. Για τη θερμοκρασία έχουμε γενικά υπ' όψιν.

1. Η θερμοκρασία γενικά αυξάνει όταν πνέουν νότιοι άνεμοι και ο ουρανός την ημέρα είναι αίθριος και τη νύχτα σκεπάζεται από σύννεφα.
2. Η θερμοκρασία γενικά ελαττώνεται όταν πνέει άνεμος βόρειος ή βορειοδυτικός.

Δ.: Σχηματισμοί νεφών και έλευση κακοκαιρίας.

1. Χωρισμένα και ανομοιόμορφα σύννεφα πυκνώνουν, αυξάνουν και χαμηλώνουν.
2. Γρήγορα κινούμενα σύννεφα πυκνώνουν και χαμηλώνουν.
3. Σύννεφα ανακατεμένα προέρχονται από διάφορες διευθύνσεις και σε διαφορετικούς χρόνους.
4. Μία γραμμή από μεσαία ή χαμηλά συμπαγή σύννεφα εμφανίζεται από δυτικά.
5. Το καλοκαίρι βαριά σύννεφα συσσωρεύονται και κατασκευάζουν πριν από το μεσημέρι, ένα πελώριο κουνουπίδι.
6. Υπάρχουν σύννεφα σκοτεινά με στρογγυλεμένη βάση.

Ε.: Σχηματισμοί νεφών και έλευση καλοκαιρίας.

1. Η ομίχλη διαλύεται πριν από το μεσημέρι.
2. Τα σύννεφα ελαττώνονται σταθερά κατά την ποσότητα.
3. Η βάση στα σύννεφα ανεβαίνει ψηλότερα.
4. Σχηματίζεται ένα πυκνό σαν σεντόνι σύννεφο με ρυτίδες. Δείχνει αύξηση διάλυσης της νέφωσης.

Οι παραπάνω πρακτικοί κανόνες αφορούν την ελληνική επικράτεια και δεν είναι πανάκειοι. Ο σωστός προγνώστης ή παρατηρητής της περιοχής του θα πρέπει να συμβουλεύεται πληθώρα οργάνων-χαρτών-ΕΜΥ και παρατηρήσεων των καιρικών φαινομένων για να βγάλει μία αξιοπρεπή και όσο το δυνατόν πιο ρεαλιστική πρόγνωση γίνεται. Δεν αρκούν μόνον τα παραπάνω που αναφέραμε.

Η δουλειά της προγνώσεως του καιρού είναι μία πολύ δύσκολη υπόθεση και γι' αυτό θα πρέπει να υπάρχει κατανόηση προς τον προγνώστη και τα αποτελέσματα των εκτιμήσεών του ως προς το τελικό αποτέλεσμα. "Μην πυροβολείτε τους προγνώστες" (κος Τάσος Αρνιακός) όπως είχε πει πολύ σωστά.

Επίλογος:

Ευχαριστώ για την υπομονή σας στην ανάγνωση αυτού του μακροσκελούς άρθρου αλλά πιστεύω ότι η γνώση των παλαιότερων γενεών ΔΕΝ πρέπει να χαθεί στη λήθη όπως τα τελευταία χρόνια δυστυχώς συνηθίζεται στις μεγάλες πόλεις της χώρας μας. Διότι οι νέοι χάνουν την επαφή με τη φύση και το περιβάλλον και τείνουν να χάνουν και την κληρονομιά που αφήσανε οι προγόνοι τους στα χωριά τους. Οφείλουμε να σεβαστούμε τις προσπάθειες αιώνων για την κατανόηση των μηχανισμών του καιρού από απλούς ανθρώπους που δεν είχαν πρόσβαση στην πανεπιστημιακή κοινότητα και ανέπτυξαν τους δικούς τους τρόπους κατανόησης των επερχόμενων καιρικών μεταβολών. Το άρθρο αυτό αφιερώνεται σε όλους τους φίλους του καιρού και στο Meteoclub.gr που θα συνεχίσει να κρατάει τη μετεωρολογία ζωντανή και φιλική σαν επιστήμη για όλους.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Σωτήρης Σιδέρης (ZEUS)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Αριστοτέλης, Μετεωρολογικά, εκδ. I.L.Ideler Lipsiae 1834.
• Θεόφραστος " Περί Σημείων, Υδάτων, Πνευμάτων και Χειμώνων" – "Περί Φυτών Ιστορία", εκδ. Sir Arthur hort, Harvard, 1961
• Βασίλειος. "Η εξαήμερος Δημιουργία κατά τον Μέγαν Βασίλειον". και Αρχ. Χριστόφορου Παπουτσόπουλου, εκδ. Αδελφότητος Θεολόγων "Ο ΣΩΤΗΡ", 1972
• Αιγινίτης Βασίλειος, "Αι Μετεωρολογικαί Περίοδοι και η σταθερότης του Κλίματος της Ελλάδος" (Επιστημονική Επετηρίς της Φυσικομαθηματικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών),έτος 1946-1947, σ. 17.
• Αιγινίτης Δημήτριος, Μετέωρα. (Σύλλογος προς διάδοση ωφέλιμων βιβλίων, εκδ. 2α. 1927).
• Άκογλου Ξεν., "Από τη ζωή του Πόντου", Λαογραφικά Κοτυώρων, Αθήνα 1939.
• Βασσαρεύς Γ., Πως προβλέπουμε τη βροχή. Μαλεβός ετ. Γ' (1922-1933).
• Βαβουλές Π. Παρατήρματα για τον καιρό. Κρητική εστία , 1957.
• Βενετσάνος Γεώργιος, Λαογραφικά Σαντορίνης, εκδ. Βασιλόπουλος Στεφ.
• Βιργίλιος Μάρων, Βουκολικά-Γεωργικά, εκδ. Ott. Ribbecic Lipsiae, 1894-1895.
• Γερμανός Νικόλαος . Ο βίος των ζώων. Αθήναι 1932.
• Καραπιπέρης Λ.Ν. Πρακτική Μετεωρολογία, Αθήναι 1966.
• Κουκουλές Φαίδων, Βυζαντινός Βίος και Πολιτισμός, τ. 1ο, ΙΙ, Αθήναι 1948.
• Κρεκούκια Δ.Α. Τα προγνωστικά του καιρού εις την Αρχαίαν, την Μεσαιωνικήν και Νεωτέραν Ελλάδα, Αθήναι 1966.
• Λιβάς Ρ. Παροιμίες για τον καιρό – Κυπριακά Γράμματα 4 (1939-1940).
• Λουκόπουλος Δ. Σύμμεικτα λαογραφικά Αιτωλίας, Ε' Μετεωρολογία Λαογραφία 12 (1938-1948)
• Μακρής Γεώργιος Ιακ. Ο καιρός εκδ.3 Διευθ. Μετεωρ. Ινστ. Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών 1966-1971. Τα ανωτέρω στοιχεία διαβάστηκαν από εκεί και τα πλήρη πνευματικά δικαιώματα ανήκουν στον ίδιο.
• Ματζουράνη Κ. Βουρβουρέϊκη λαογραφία Β' Μετεωρολογικαί παροιμίαι του χωριού μας. Επετηρίς των Βουρβούρων, Γ' 1939.
• Ναυτική Ελλάς, "Σημεία Προγνώσεως του καιρού", 1939
• Πετρίδης Μιχ. Ναυτικά λόγια Καστελλόριζου, Λαογραφία 2, 1910.
• Πολίτης Ν.Γ. Λαογραφικα Σύμμεικτα 3, 1931.
• Πλακίδης Στ. Λαϊκή Αστρονομία εκδ. Κακκολίδη, 1957.
• Χασάπης κων. Λαϊκή Αστρονομία α, εκδ. Αφοί Συρόπουλοι και Κ.Κουμουνδουρέας, 1957.
• Χειρόγραφο ιστορικού λεξικού.
• Χειρόγραφο Λαογραφικού Αρχείου.
• Ψυχογιός Ντ. Μετεωρολογικά Ηλιακά, τ. 19. 1959.
• Manitius Car. "Εισαγωγή εις τα φαινόμενα" 17, 6 – Lipsiae 1898.

•Πηγή: www.meteoclub.gr – https://www.meteoclub.gr/themata/egkyklopaideia/gnwmika-tou-ellinikou-laou-gia-tin-prognwsi-tou-kairou